Jåstadfela - den eldste hardingfela
Den eldste tidfesta hardingfela er laga av Ola Jonson Jaastad
(1621-1694), lensmann i Ullensvang i 1650- og 60-åra. Fela er
tidfest 1651, og finst no ved Historisk Museum i Bergen - frå 1996
på utlån ved Hardanger Folkemuseum. Fela har
berre 2 understrenger som var vanleg på dei gamle hardingfelene.
Desse felene var også ein god del mindre enn vanlege fiolinar.
Jaastad-fela er fint utforma, og må byggje på ein eldre
felemakar-tradisjon. At det fanst ein slik eldre tradisjon blir
også styrkt av det finst endå eldre
feleskrin, såleis eit frå Voss med årstalet 1512. |
"Gullhardingfela"
Denne hardingfela er laga av Magne Kvamme i 2002 og fekk gull
på Landskappleiken i Vågå i 2002. Det er den første
hardingfela som har fått gull i nyare tid. Fela er ein kopi
av ei Olaf G. Helland-fele frå tidleg 1930-tal. Domarane
Sigvald Rørlien og Knut Myrann hadde ingenting å trekkje på
utsjånaden til fela, men fela fekk litt trekk for
tonekvalitet.
|
Feler på
"Sylvartun" i Setesdal
I 1992 opna spelemannen Hallvard T. Bjørgum huset
"Sylvartun" på garden sin i Rysstad i Setesdal. Det
var faren Torleiv H. Bjørgum som planla dette kultursenteret,
men han døydde i 1990 før det vart ferdig. Huset er meint å
skulle nyttast til formidling av folkekunst og folkemusikk
spesielt. I huset er det ei omfattande feleutstilling, og
mange av felene som er utstilt der, er omtala nedanfor (bygd
på artikkel i Spelemannsbladet 4/1997). I huset er det også
ei konsertsal med plass til ca 60 personar, og dessutan eit
lydstudio der det er innspela mange plater. |
"Pantefela"
Dette er ein Gunnar O. Helland fele frå 1899. Ho fekk namnet
sitt fordi eigaren den kjente spelemannen Lars Fykerud måtte
pantsette fela for å finansiere det siste sjukehusopphaldet
sitt. Fela vart aldri innløyst. Ho dukka langt seinare opp i
Hallingdal. Inni fela star det skrive: "Paa reise i Sætersdalen 1889". Dette er ikkje noko meisterfele. Fela
er no (2003) i felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på
Sylvartun på Rysstad. |
Hardingfele - Jon Erikson Helland 1828
Denne hardingfela er av den vesle typen. Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
Hardingfele - Erik Jonssen Helland 1844
Fela skal vere ei gåve frå Myllarguten til Ole Bull.
Spelemannen Olav Evju frå Sauherad har hatt fela. Fela er no
(2003) i felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på
Sylvartun på Rysstad, på utlån frå familien Gjessing i Bø
i Telemark. |
"Veslemøy"
Ei hardingfele laga i 1950-åra av Gunnar O. Helland for
spelemannen Jørgen Tjønnstaul. På ein lapp som fylgjer fela
skreiv Jørgen Tjønnstaul i 1957 at 70 fyrstepremiar er vunne
på denne fela. Tjønnstaul selde fela, er det fortalt, fordi
molekylane reiste utor fela etter at ho hadde vore ute i sterk
vind. Fela var borte i 37 år, og dukka så opp hjå ein
svovelpredikant. Spelemannen Søren Nomeland fekk så kjøpt
fela. Då hallvard T. Bjørgum fylte 40 år fekk han fela i
gåve frå sambuaren sin Marianne Berg. Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
Hardingfele - Olav Helland 1927
Spelemannen Svein Løndal er fotografert med denne fela.
Spelemannen Neri Tjønnheim hadde fela før spelemannen Kjell
Midttun på Voss fekk kjøpt henne. Så kjøpte Hallvard T.
Bjørgum fela under Landskappleiken i Førde i 1979.
"Dette er hovudinstrumentet mitt" fortel Hallvard
til Spelemannsbladet (4/1997). Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
"Fjellmøy" - "Tvistefela"
Dette kal vere siste fela Olav Helland laga i 1945.
Spelemannen Gjermund Haugen kjøpte ho på Vestlandet. Det
vart rettsak om kjøpet, og Haugen vann saka. Etter dette vart
ho kalla "Tvistefela". Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
"Solmøy"
Denne hardingfela er laga av Olav Helland 1904. Denne fela
hadde spelemannen Hans Smeland i Kviteseid. Eivid Mo
lånte fela på ein kappleik ein gong. Mo skal ha fortalt
denne soga om fela: Ein gong Hans Smeland sat og speele,
måtte han ut og pisse. Då han kom innatt hadde det kome ei
mus i fela - nokre karar hadde putte musa dit medan han
var ute. Då vart Smeland så redd for at det var skrømt i
fela at han slengde ho frå seg og sprang på dør. Fela var
også Halldor Meland si favorittfele i mange år. Kirst, kona
til Halldor, kjøpte fela til mannen sin etter bryllupet. Det
vert fortalt at Meland hadde konsert i Brunkeberg ein gong, og
sendte drosje til Seljord etter fela medan publikum venta i
salen. I seinare år brukte han fela lite. Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
Hardingfele - Olav Venås 1925
Denne hardingfela nyttar Hallvard T. Bjørgum til felestillet
gorrlaus bas. "Ho er den beste til det stillet"
fortel han til Spelemannsbladet (4/1997). Fela er
oktavharmonisert av spelemannen Bernt balchen jr. og har
understrenger som går heilt bak. Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
Hardingfele - Jon Tjønn 1964
Spelemannen Søren Nomeland hadde denne fela ei tid. Seinare
fekk Hallvard T. Bjørgum fela. Fela nyttar han gjerne til
stillet trollstilt. Han vann Landskappleiken i Bø 1988 då
han spela skjaldmøyslaget på denne fela. Bjørgum har også
brukt fela til plateinnspelingar. Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
Hardingfele - Knut K. Steintjønndalen 1952
Denne hardingfela var bestilt til eit museum i Romania. Dette
vart ei sers god fele, og professor Olav Gurvin fekk ordna det
slik at ei anna fele vart sendt til Romania. Fela er no (2003)
i felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun
på Rysstad. |
Hardingfele - Gunnar A. Røstad 1914
Denne fela er signert Kristiania, Krusesgt. 5, som var ein av
stadene der Røstad hadde verkstad. Grosserer Herbrand Hagen
frå Numeland åtte fela, og spelemannen Torkjell Haugerud
hadde fela på lån. Etter at Haugerud fekk tæring, ville
ikkje Hagen ha fela attende, og ho vart verande hjå Haugerud.
Fela gjekk i arv til Finn Kvalem, dotterson til Haugerud, og
Kjell Midttun kjøte fela av Kvalem. Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
"Faremofela"
Dette er ei vanleg fele som er ombygd til hardingfele av
felemakaren Torleiv Frøysaa. Fela skal vere etter Olav eller
Tarjei Faremo som var spelemenn i Agder. Tarjei utvandra til
Amerika i 1845, og kvar Olav vart av er ukjent. Det er berre
botn og sargar som er att av den gamle fela. Spelemannen Olav
Heggland hadde fela i si tid. Hallvard T. Bjørgum fekk fela
av Knut Nomeland, som var ein av læregutane til Knut Heddi.
Fela er no (2003) i felesamlinga til Hallvard T.
Bjørgum på Sylvartun på Rysstad. |
Hardingfele - Olav O. Underberg 1914
Denne hardingfela har spelemannen Hallvard Rysstad bruka. Fela
er no (2003) i felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på
Sylvartun på Rysstad. |
"Sæterjenta"
Ei hardingfele av Olav Helland 1921. Dette var hovudfela til
spelemannen Kjell Midttun på Voss. Spelemannen Eivind
Moe hadde også fela ein periode. Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
Bastardfele etter Torleiv H. Bjørgum
Dette er ein fiolin som det er sett understrenger på. Dette
er ei av dei første felene til Torleiv H. Bjørgum. Fela er
no (2003) i felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på
Sylvartun på Rysstad. |
Bastardfele etter Jørgen Tjønnstaul
Dette er ein fiolin som det er sett understrenger på. Dette
er ei fele som Jørgen Tjønnstaul har hatt. Fela er no (2003)
i felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun
på Rysstad. |
Hardingfele - Sandland 1930
Denne fela ar tilhøyrt spelemannen Knut Heddi. Fela er no
(2003) i felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på
Sylvartun på Rysstad. Fela er utlånt av Gyro T. Helle. |
Hardingfele - Petter Eiken 1951
Denne fela laga av Eiken frå Fyresdal i 1951 var spelemannen
Torleiv H. Bjørgum si første hardingfele.Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
Hardingfele - Olav Helland 1919
Denne fela var spelemannen Torleiv H. Bjørgum si hovudfele.
Fela er no (2003) i felesamlinga til Hallvard T.
Bjørgum på Sylvartun på Rysstad. |
Hardingfele - Olav Helland 1910
Dette var den fela spelemannen Torleiv H. Bjørgum spela på
då han døydde i 1990. Då var han midt i ein gangar etter
Petter Veum. Dette var einaste slåtten han kunne hugse han
hadde hørt at Knut Heddi hadde spela. Fela er no (2003) i
felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på Sylvartun på
Rysstad. |
"Tulla"
Første fela som spelemannen Hallvard T. Bjørgum fekk 4 år
gamal i 1960. Fela er no (2003) i felesamlinga til Hallvard T.
Bjørgum på Sylvartun på Rysstad. |
"Løva"
Denne fela laga Anders Åsen på bestilling frå Hallvard T.
Bjørgum i 1980. Namet har ho fått av di munnen har eit sinna
uttrykk. Fela er no (2003) i felesamlinga til Hallvard T.
Bjørgum på Sylvartun på Rysstad. |
"Skjaldmøy"
Denne hardingfela vart laga av Knut Brattespe 1990. Fela er no
(2003) i felesamlinga til Hallvard T. Bjørgum på
Sylvartun på Rysstad. Fela er på utlån der. |
Hardingfele - Sverre Sandvik 1982
Dette er ei hardingfele som Hallvard T. Bjørgum fekk som
premie på ein Luraas-kappleik i Tinn i 1982. Det var også
med feleboge og felesskrin i premien. Feleskrinet var måla av
Knut Buen. Fela er no (2003) i felesamlinga til Hallvard T.
Bjørgum på Sylvartun på Rysstad. |
| |
"Brita"
var namnet på hardingfela som Henrik Gjellesvik fekk kjøpt
av Gunnar Røstad, laga i 1919. Gjellesvik brukte denne fela
svært mykje, mellom anna som fast spelemann i Leikarringen i
BUL i Oslo i 40 år.
|
"Kjempa"
er kanskje den mest berømte fela til Erik Johnsen Helland,
laga i 1864. Framifrå spelemenn har hatt fela, til dømes
Leif Sandsdalen, Hallvor Uvdal og Gunnulf Borgen. Fala er av
den nye typen som Erik Johnsen Helland utvikla kring 1860. |
| |
| |