|
Bondeungdomslaga i dei største norske byane vart viktige
for framvoksteren og utviklinga av leikarbeidet og folkedansen. Serleg
gjeld det Bondeungdomslaget i Oslo, men i mindre grad også dei
tilsvarande ungdomslaga i Bergen, Trondheim og Stavanger.
Bondeungdomslaget Ervingen var skipa i mars 1900 av folk som hadde
tilknytning til Vestmannalaget. Stort sett vart det forma over same lesten
som Bondeungdomslaget i Oslo, som vart skipa året før. Laget skullle
vere ein hugnadleg samlingsstad for bondeungdom i Bergen og dessutan
arbeide for norsk mål, sed og skikk. Laget fekk snøgt mange medlemer, og
200 - 400 medlemer har vore det typiske for laget gjennom alle år. I 1901
melde laget seg inn i Hordalag Ungdomslag som var skipa i 1898, men melde
seg nokre år seinare ut att. Hausten 1903 fekk dei første kaffistova
(Skytningsstova) og i 1907 fekk dei ei kaffistove til. Omkring 1920
miste laget begge desse kaffistovene men fekk i staden "Symra".
I 1909 vart laget kløyvd, og ei mindre gruppe av medlemene braut ut og
skipa i april 1909 Bondeungdomslaget i Bergen. Hovudgrunnen til splittinga
var at dei som braut ut, ville at Ervingen i endå større grad skulle
støtte målarbeidet økonomisk. Etter nokre år vart det ein del
samarbeid mellom dei to bondeungdomslaga. I 1915 fekk Ervingen eige hus
"Gimle", og det har vore den faste tilhaldsstaden i alle åra
sidan. Det førte også med seg ein auka aktivitet og medlemstalet kom opp
i nærpå 400. Aller høgst var medlemstalet i 1921 då det var 625
meldelemer. Fast utferdsstad fekk laget først i 1938 i Mathopen.
Idrettslaget vart skipa i 1918 saman med Bondeungdomslaget, frå 1922 med
folk frå alle bygdelaga i Bergen, og dette vart seinare til idrettslaget
Gular.
Heilt fram til omkring 1960 hadde laget fast møtekveld med foredrag og
triveleg samvær. Men i tillegg utvikla det seg ulike sær-aktivitetar som
organiserte seg meir eller mindre fast som eigne lag. Det var
leikarlaget/leikarringen som dreiv folkedansen, spellaget som dreiv
amatørteaterarbeid, songkor, målkontor, saumarlag, kyrkjenemnd,
idrettslag og anna. Her skal vi konsentrere oss mest om arbeidet med
folkedansen, som nok har vore den mest omfattande aktiviteten i laget
gjennom heile lagssoga. Dei fleste opplysningane er henta frå 100-års
soga til Ervingen som kom ut i 2000, skriven av Kårmund Myklebust.
I tida kring 1900 var det svært få i Bergensområdet som kunne danse dei
tradisjonelle bygdedansane, eller nasjonaldansne som dei kalla det,
springarar, vossarull og halling. Den vanlege dansetypen var runddansen,
vals, reinlender, polka og liknande. Litt turdansar, mest treturar, var
det også restar av, men få som kunne det. Interessa for folkemusikken
var også liten. Vestmannalaget hadde i 1896 starta med kappleikar, som
ein freistnad på å halde oppe og fornye interessa for nasjonalt spel og
nasjonaldansar. Heilt frå starten la Ervingen stor vekt på folkedansen
og folkemusikken, og at det var strid om i kor stor grad runddansane
skulle vere "lovleg" på tilskipingane i laget. Allereide på
første møtet i laget spela Sjur Helgeland hardingfele - den fremste
spelemannen på Vestlandet den tid. Det er opplyst at Vestmannalaget
hausten 1900 skipa til kurs i nasjonaldans med Einar Bø som lærar og at
det på eit "spelstemne" (teaterframsyning) i Ervingen i
desember same året vart vist nasjonale dansar - springar, vossarull og
halling. I mars 1901 tala Arne Kjøde om bygdedans, og nokre ervingar
byrja å øve inn slike dansar. På 17.-mai-programmet i 1902 stod både
felespel og framsyning av bygdedans på programmet. Mange ervingar gjorde
ein innsats for å leite fram att gamle dansar. Først ute i så måte var
Einar Bøe, Marta Vik og Josefine Netteland som i 1903 lærde ein 3-tur i
Fjell utafor Bergen, og dansen vart vist på eit stemne i eldorado i mars
det året. I 1903 vedtok laget at dei skulle ha ein dansekveld annakvar
veke (berre nadsjonale dansar) og dermed kan ein rekne at
"leikarringen" er i gang, sjølv om det namnet først vart teke
i bruk mange år seinare. Som nemnt var det strid om runddansen skulle ha
plass i laget, men i 1907 vedtok dei at runddans skullel vere tillatt, men
berre "gamle" runddansformer. I mest alle dei første åra hadde
Ervingen kurs i dei gamle bygdedansane, som springar, tretur og rull. Til
å byrje med var det så få som kunne dansane at dei nærast hadde status
som framsyningsdansar. "Etter kvart fyltest golvet meir og meir når
spelemennene strauk dei opp", står det i 100-års soga.
Ervingen kom tidleg i gang med folkeviseleik eller songdans. Som kjent
vart folkeviseleik vist for første gong i Bondungdomslaget i Oslo i mars
1902 då Hulda Garborg og jentene hennar viste det på eit lagsmøte
der. Om våren det året var Hulda Garborg på "studietur" til
Færøyane for betre å lære dansen der - det ho ville skulle vere
grunnlaget for den norske folkeviseleiken. På veg attende frå Færøyane
vitja ho Ervingen, og saman med 80 lagsfolk var ho på tur til Valestrand
- sumarbustaden til Ole Bull. Grborg hadde lært seg nokre færøy-viser
og ikkje uventande vart det "mykje dansa på ferdi". Ervingane
vart nok også oppglødde for folkeviseleiken og færøydansen og
allereide om hasuten kom Hulda Garborg tilbake til Bergen og deltok i
Målmarknaden som dei skipa til. Og ho sette i gang eit kurs i
folkeviseleik med 60 deltakarar. Dette kurset - som dei kalla danseskule -
heldt fram ut året og dei lærde folkeviseleik og nasjonale dansar med
Einar Bø og Arne Hatlestad som lærarar. Etter dette vart folkeviseleiken
svært omtykt i Ervingen. I 1906 kom Hulda Garborg tilbake til laget og
heldt nytt kurs, og dei gjorde stor stas på henne på ein fest den 1.
mai. I alle år frametter, heilt til våre dagar, har det vore årvisse
kurs i folkedans i Ervingen. Den viktigaste rettleiaren i mange 10-år var
Rasmus Hvidsten (1880 - 1959) som heldt kurs til frampå 1950-talet. I
desse åra var det elles ofte nasjonalt spel og folkesong på programmet i
Ervingen. Skodespelar Rasmus Rasmussen song folkeviser og Arne Bjørndal
vart etter kvart ein trottig gjeest både som spelemann og som
foredragshaldar. Bjørndal var den første faste spelemannen i laget. Litt
etter 1910 kom den unge spelemannen Jon Rosenlid frå Nordfjord til, og
han vart etter kvart sjølvaste spelemannen i Ervingen, og spela i laget i
innpå 50 år. Kring 1910 var elles Edvard Os - som seinare vart skrivar i
NU i mange år - ein aktiv lagsmedlem, og på 10-årsfesten ein vel omtykt
kjøgemeister. I 1910 var elles Spellaget i Ervingen saman med Spellaget
på Voss i Kristiania og hadde framsyningar ei vekes tid på Eldorado
(Fahlstrøms Theater). Desse gjorde stor lukke og var visseleg ein viktig
påskuv til at Hulda Garborg våga sette i gang med "Det norske
spellaget" året etter. I 1910 var det stor utstilling i Bergen og
Ervingen hadde innslag med folkemusikk, folkedans og bondebryllup som
vekte stor oppsikt. Året etter, i 1911 var det stor Målmarknad i Bergen,
og Ervingen var aktiv deltakar på mange vis, ikkje minst saumarlaget som
gjennom mange år hadde laga husflidsartiklar som vart selde på
marknaden. No også var det mange folkloreinnslag med dans og spel og
bonderomantikk. Ervingen fekk mange tusen kroner som sin dell av
overskotet.
Frå 1914 byrja Klara Semb på heiltid som folkedansinstruktør og
dansesamlar, og ho var ofte i Ervingen og heldt kurs. Det første hadde ho
i november 1914 og året etter heldt ho to kurs, og i 1916 hadde ho igjen
kurs om hausten. I 1918 var den svenske danselæraren Thyra Freeding der
og heldt foredrag og kurs i svenske dansar i nær 4 veker, og sidan har
svensk dans jamnt vore brukt i Ervingen. Etter Amerika-opphaldet sitt var
Klara Semb attende med kurs på nyåret 1922. I 1920 vart danseringen
organisert som eit særlag med eige styre - året etter at Leikarringen i
BUL Oslo vart skipa. På denne tida starta også danseutvekslinga og
stemnedeltakinga både innan- og utanlands. Det var par frå Ervingen med
på Nordisk stemne i Stockholm i 1920 og i Kjøpenhavn i 1921 og på
stemna i Oslo i 1922 hadde dei ein stor dansarflokk som saman med dansarar
frå Bondeungdomslaget hadde framsyning. Det var også dansarar frå
Ervingen med på NU-stemna i Trondheim i 1921, i Harstad i 1923 og det
nordiske stemnet i Gøteborg i 1923. Hausten 1924 kom det svenske
folkedansarar frå "Brage Gille" på vitjing til Ervingen og
Bondeungdomslaget. Same hausten hadde dei folkedanskurs for 50 born. I
1926 og i 1928 var Klara Semb igjen i ervingen og heldt kurs i folkedans
og foredrag. I 1928 var det landsutstilling i Bergen og Ervingen og
Bondeungdomslaget detok med musikk og dans og bunadtog. Litt seinare på
sumaren, i august, var det Nordisk bygdeungdomsstemne og årsmøte i
Noregs Ungdomslag med deltakarar og så frå Sverike og Finland. På
opningsstemnet i Håkonshallen tala tidlegare statsminister Movinkel. Det
var utferder til Lysekloster og Lysøen og Klara sem leidde eit stor
dansestemne på Møhlenpris, og for første gong var det nynosk
gudsteneste i Domkirken. Både i 1925, i 1927 og i 1929 var dansarar på
stemne i Sverike, og kvart år deltok nokre på årsstemnet til Noregs
Ungdomslag. Hausten 1930 hadde Klara Semb igjen leikkurs. I 1931 vart
leikarringen omorganisert. Før var det berre dugande dansarar som kunne
vere med, og Leikarringen var ein framsyningsring. No vart
det eit Leiklag der alle lagsfolk kunne vere med, og fekk eigne lover og
økonomi. Dette førde til mange nye dansarar, ustødig frammøte på
øvingane og leiarane vart frustrerte, og leikarbeidet gjekk dårlegare i
nokre år. Men frå hausten 1935 gjekk ein tilbake til den gamle ordninga
med framsyningsring. Det var dansarar med på nordisk stemne i Kjøpenhavn
i 1931 og på ei danseferd som NU og Sigbjørn Bernhoft Osla hadde i
London ved nyårleitet 1932/33. Likeeins var det dansarar frå Ervingen
på stemne i 1935 både i Halmstad og i London, sumaren 1936 i Hamburg, i
London i årsskiftet 1938/39 og på den store folkedansstemnet i Stockholm
sumaren 1939.
Våren 1940 stansa alt lagsarbeidet, medrekna øvingane i Leikarringen.
Men Dei starta opp att frå hausten og då hadde Klara Semb leikkurs med
svært mange nye dansarar. Våren 1942 tok nazistane over både Ervingen
og Bondeungdomslaget og slo dei saman til eitt lag. Dei fleste melde seg
ut. Ein del "illegal" lagsverksemd var i gang under resten av
krigen. Før nazistane overtok vart garden med Matsalen Symra selt.
Etterkrigstida vart ei blomstrande tid for verksemda i Ervingen. Heilt til
1957 var det framleis lagsmøte kvar veke. Arbeidet kom snøgt i gang
etter krigen og talet på medlemer auka snøgt og kom i 1946 opp i 400
medlemer. I oktober 1945 heldt Klara Semb leikkurs for rekordmange
deltakarar: Det var 180 då kurset starta og 150 fullførde. Rasmus
Hvidsten vart fast instruktør på leikkursa i åra framover, til han
hadde siste kurset sitt i 1952. Etter krigen vart Borghild og Jostein
Berntsen instruktørar for Leikarringen til 1949. Då overtok Martha
Mjelde Hess og instruerte til 1960. I 1952 vart ringen delt i ein
framsyningsring og ein for vidarekomne. Marta instruerte i
Framsyningsringen, medan det var fleire ulike i den andre ringen, mellom
andre Herdis Huus og seinare Helge Skage. Den faste spelemannen Jon
Rosenlid vart skada under krigen, men kom seg til att og heldt fram som
fast spelemann til 1965. I tillegg til han var det fleire andre som kom
til mellom andre Halvor Sørsdal, Oddmund Dale, Rolf Knappskog og ikkje
minst den unge Finn Vabø. Finn Vabø byrja i 1954 og blei etter kvart den
faste spelemannen attåt Jon Rosenlid. I fleire år kom Einar Nordaker
frå BUL Stavanger og instruerte dansar. I 1946 drog dansarar frå både
Ervingen og Bondeungdomslaget til BUL i Stavanger og viste fram
Draumkveldet som dei hadde øvt inn. I 1953 byrja Ervingen i samarbeid med
Bondeungdomslaget med Folkedanskveldar, og desse vart på kort tid svær
populære, og vart i åra framover ein viktig rekrutteringsstad for nye
dansarar. Springarkurset i 1953 hadde heile 85 deltakarar, og springaren
vart fast dans på møte og festar. Først frå 1956 vart Leikarringen det
offisielle namnet - før heitte ringen eigenleg Leikarlaget. I 1952 hadde
Ervingen framsyningsring på Det nordiske folkedansstemnet i Oslo i 1952.
I samband med opningsåret for Festspillene i Bergen i 1953 hadde Ervingen
par med i ei folkloreforestilling. I 1955 hadde dei ein felles
framsyningsring med Bondeungdomslaget på det internasjonale
folkedansstemnet i Oslo. Frametter vart det meir vanleg at par frå
Ervingen deltok i internasjonale festivalar. Heile 13 par var på Det
nordiske folkedansstemnet i Karlstad i 1957. I 1958 var to dansarar frå
Ervingen med i folkloreprogrammet "Dans ropte fela" som
Festspillene i Bergen laga i 1958, og som seinare var på turne i USA. I
1959 var ein dansarring i Llangollen i Wales og vann der ein andrepremie.
I 1959 tok Framsyningsringen oppatt "Draumkvedet" og om hausten
kom Klara Semb og rettleidde og justerte også dansemåten noko, og
2 oppsett a 12 par deltok i innøvinga, og dei viste dansen ved mange
høve, mellom anna på Det nordiske folkedansstemnet i Oslo i 1963. Etter
dette har Draumkvedet vore ein spesialitet i Ervingen. I 1960 var det
heile 3 folkedansgrupper som vitja Bergen, frå Færøyane, Belgia og
Austerrike. Frå 1954 fekk Ervingen ein fast barneleikarring, frå 1956
organisert som eige særlag.
På 1960-talet hadde dansarane i Ervingen svært mykje framsyning, ikkje
minst for turistar. Saman med Bondungdomslaget prøvde dei seg med
folkloreprogram for turistar frå sumaren 1965, men det gjekk ikkje så
bra, så dei slutta med det i 1968. Ei stor og arbeidskrevjande
danseoppgåve fekk Leikarringen i 1966 då det første Internasjonale
Folkedansgilde i Bergen vart avvikla om sumaren etter opptak av Helge
Berntsen, og i samarbeid med Festspillene i Bergen. Det var 3 utanlandske
grupper med dette første året og varte i 3 dagar. Det første gildet var
sers vellukka, også økonomisk, og det vart skipa til nytt gilde i 1967
over 4 dagar, og no også med 3 utanlandske grupper. Det tredje Gildet vart
halde i 1970 og no samarbeidde dei med fleire andre friynde lag i Bergen.
I 1971 vart det på nytt Internasjonalt Gilde, og får no av vart det
slike Gilde annakvart år i lang tid framover. Frå 1976 vart det ein
eigen organisasjon "Folkedansgilda i Bergen" som organiserte
tiltaket. Tilskipinga varde i 5 dagar, slik det vart i åra etterpå, og
oranisasjonen vart med i den internasjonale arrangørorganisasjonen CIOFF.
Den 19. og siste "Gilda" gjekk føre seg i 1997, og då hadde
interessa for tiltaket vorte langt mindre både mellom publikum og
tilskiparar. Til Det nordiske folkedansstemnet i Odense i 1966 reiste 24
dansarar. I 1968 reiste dei både til skottland og til Dublin. I 1967
hadde dei ei stor utanlandsferd til Belgia med 18 dansarar og Halvor
Sørsdal som spelemann. I 1968 reiste dei både til Skottland og til
Dublin. Folkedanskveldar for turisar om sumaren var eit nytt tiltak dei
starta med i 1968 saman med Bondeungdomslaget. I 1970 var det leikkurs
både om hausten og våren, og i tillegg heldt Ivar Skjelvan sitt første
kurs i Rørospols. Seinare vart det mange. I 1971 hadde Ervingen og
Bondeungdomslaget 4 samdanskveldar og 3 året etter. I 1971 var det elles
svært mange dansekurs - 5 i alt: to springarkurs, eit gamaldanskurs, eit
leikkurs og eit kurs som Egil Bakka hadde med dansar frå boka
"Danse, danse lett på foten". Frå hausten 1972 vart dei to
ringane ( Ring I og Ring II) formelt slegne saman til ein, men i praksis
var det slik at Ring II øvde annankvar onsdag medan alle øvde kvar
måndag. Etter stor tilstrøyming av nye dansarar frå nybyrjarkurset i
1974, vat ringen igjen delt i to. Barnelaget dreiv tungt frå 1960 og
framover, men utover på 60-talet vart det mange som ville vere med og på
slutten av 60-talet og nokre år var det langt over 100 medlemer. Dei
hadde også mange framsyningar og deltok med mange dansarar på dei
Barnestemna som kom i gang i NU frå 1967. På midten av 60-talet var Egil
Bakka mellom dei som rettleidde i Barnelaget.
I åra frametter til 1984 var det iblant ein ring og iblant to
leikarringar. Men frå 1984 og heilt til 1995 var det fast to ringar. Ring
I øvde som før om måndagane og var for "alle", medan Ring II
øvde om onsdagane og var for dei vidarekomne. Frammøtet på onsdagane i
Ring II vart dårlegare. Frå 1995 har onsdagsringen levd vidare som
temakveldar. Utetter på 80-talet vart Ervingen meir og meir eit
folkedanslag - folkedansen vart den dominerande aktiviteten. Frå 1988
blei Leikarringen omorganisert frå Særlag til Leiknemnd, og det vart
slutt med eige årsmøte, eigne medlemspengar og eige budsjett. Men elles
gjekk leikarbeidet om lag som før. I 1988 hadde Ervingen saman med
Bondeungdomslaget ansvaret for Nordleik-stemnet der 5100 nordiske dansarar
var med. Det vart eit sers vellukka stemne som også ga fleire hundre
tusen i overskot til tilskiparlaga. Elles var leikarane på
utanlandsturar. I 1976 var mange med på ein 16-dagars tur til Bulgaria, i
1980 drog mange på tur til Italia og i 1981 var mange med på ein sers
vellukka tur til "det norske Amerika". I 1987 fekk Leikarringen
eigne drakter til Francaise. Barnelaget arbeidde jamt og trutt, men med
varierande deltaking. Frå 1982 vart tenåringane skilde ut som eiga
gruppe, og vart frå 1985 heitande Ungdomsringen. Ervingen var i desse
åra mindre direkte engasjert i Folkedansgilda, men deltok under sjølve
stemnet med dansarar. Medlemstalet i Ervingen gjekk jamnt nedover og
nådde botnen i 1995 og var då nede i 145 medlemer. I åra etter auka det
ein del att og var ca 200 i jubileumsårret 2001. Også frammøtet på
Folkedanskveldane vart dårlegare, og frå 1999 var det folkedanskveld
berre ein gong for månaden. På 1990-talet var det samøvingar med
Bondeungdomslaget 2-3 gonger i halvåret. Dei samarbeidde også om
deltaking på Framsyningskappleiken på NU-stemna, og oftast med godt
resultat. I 2000 hadde Leikarringen og Bondeungdomslaget sams tur til
Japan. I 1991 kom ein ny aktivitet i gang. Det var toradergruppa som har
hatt god aktivitet i åra etter.
|